بالاخره بحران جهانی انرژی از راه رسید. پس از سال‏ها پیش‏بینی‏های نادرست که نفت تا سال 2000 به پایان خواهد رسید، و پیش‏بینی بعدی که اوج تولید نفت در سال 2006 خواهد بود، اکنون آنچه واضح است پیشی گرفتن تقاضای جهانی برای انرژی بر عرضه است. رشد و توسعه سریع اقتصادهای آسیایی چین و هند که شامل 2 میلیارد نفوس انسانی است و تمایل آنها برای رساندن سطح زندگی خود از نظر میزان مصرف انرژی به سطح ممالک توسعه‏یافته بیکباره آنچنان تقاضا را افزایش داد که برای نفت چاره‏ای جز گرانی بمنظور جلوگیری از فقرا برای خرید این ماده‏ء ارزشمند باقی نماند. از سوی دیگر این تحول همراه شد با کاهش سهم آمریکا از تولید و تجارت جهانی. بنابراین کاهش ارزش دلار بناچار طوری عمل می‏کند که منجر به کاهش نابرابری جهانی از طریق پایین کشیدن آمریکانشینان می‏شود.

اما این روزی است که مدتها در انتظار آن بودیم. بدون هیچ تردیدی می‏دانیم که نفت و سایر منابع طبیعی یک روزی تمام می‏شوند یا بهتر است بگوییم تولید آنها چنان رو به کاهش می‏گذارد که برای اقتصاد جهانی تغییر روش‏ها و منابع تولید بیشتر صرف خواهد کرد تا سازش با کمبود نهاده‏های تولید. بی‏تردید روزی می‏رسید که مجبور می‏شدیم پایه‏های اقتصادمان را بر چیزی غیر از نفت بنا کنیم. کشاورزی در این میان نمونه خوبی است. معجزه کشاورزی آمریکا در قرن اخیر تماما بر پایه نفت ارزان بنا شد. الگوی توسعه کشاورزی آمریکایی مبتنی است بر کاربرد ماشین آلات خودکار کشاورزی وابسته به گازوئیل، کاربرد گسترده کود شیمیایی مشتق از نفت، استفاده از آب چاه‏های عمیق برقی یا گازوئیلی، تکیه بر شبکه وسیع حمل و نقل محصولات کشاورزی در اقصی نقاط عالم بر پایه حمل و نقل فسیلی و .... در حقیقت الگوی کشاورزی صنعتی فعلی عبارت است از مصرف نفت بیشتر برای تولید محصولات کشاورزی بیشتر. این الگو تنها زمانی جواب می‏دهد که نفت به قیمتی ارزانتر از آب و کمتر از ارزش واقعی آن بوفور در دسترس باشد، در واقع این صادرات گسترده و ارزان نفت کشورهای جهان سوم بود که به آمریکا کمک کرد بزرگترین تولید کننده کشاورزی جهان لقب بگیرد.

برای آینده وقتی نفت گرانتر و گرانتر بشود چاره‏ای جز روی آوردن به روش‏های کاملا خلاق و تازه کشاورزی پیش‏روی بشر وجود نخواهد داشت. روش‏هایی که بیشتر بر پایه حفظ شاکله محیط زیست بسان یک اکوسیستم استوار باشد تا اینکه بدنبال تبدیل طبیعت به یک کارخانه بزرگ صنعتی باشد. بجای اینکه جنگل‏ها را بتراشیم و زمین لخت را زیر کشت تک محصولی ببریم نوعی اکوسیستم متنوع طبیعی ایجاد کنیم که آب را در خود نگه دارد و مانع از فرسایش سریع خاک و از دست دادن قوه آن شود. چنین روش‏هایی در نقاط مختلف جهان خصوصا آفریقا بصورت سنتی مورد عمل بوده است و از نظر بازدهی بخوبی با مصنوعی‏ترین روش‏های کشاورزی نفتی برابری می‏کند. می‏بایست از تکیه بر شبکه‏های طویل حمل‏ونقل احتراز کرد و مکان‏های تولید و مصرف را به هم نزدیک کرد و .... مساله ساختن اقتصادی جدید است که با واقعیتی بنام انرژی فوق گران سازگار باشد، همه چیز باید از نو ساخته شود.

این روزها دیگر کمتر سخنی از حداد عادل رییس مجلس هفتم می‏شنویم، با بایکوتی که از طرف اصولگرایان شده است بعید نیست سر از رسانه‏های آنطرفی دربیاورد. هواداران دولت بدلیل ایستادگی قانونی‏اش در برابر دولت از وی دل خوشی ندارند و ساز عوض کردنش را کوک کرده‏اند و مجلسی‏ها هم مدارای زیاد او را با دولت نمی‏پسندند و به امید مجلسی قوی‏تر که بتواند بیشتر دولت را رام کند نیم نگاهی به لاریجانی دارند. از سوی دیگر شطرنج متفکرانه لاریجانی بکمک مراجع قم و یک انتخابات بی‏دردسر برای او بخت وی را برای تصاحب صندلی ریاست مجلس هشتم بالا برده است. البته حداد عادل ناید چندان گله‏مند باشد. در تمام دنیا قدرتمندترین وزیران وزرای امور خارجه هستند. آنها معمولا نفر دوم دولت محسوب می‏شوند که در صورت کنار رفتن رییس جمهور می‏توانند جای وی را پر کنند. و البته لاریجانی فراتر از یک وزیر خارجه برای ایران بود چرا که اداره پرونده هسته‏ای ایران و کسب پیروزی‏های بزرگ در این عرصه اثری بسیار بزرگ در فضای سیاسی ایران داشت وبسی بیشتر از اداره بروکراسی وزارت خارجه برای وی اعتبار به ارمغان آورده است. با این وجود من می‏خواهم به دلیلی کاملا متفاوت از لاریجانی برای تصدی این سمت حمایت کنم. معتقدم از آفات مهم پیروزی‏های سیاسی گرفتار شدن در نوعی انسداد سیاسی تدریجی است که با شکل‏گیری یک طبقه جدید سیاستمداران مانع از بروز خلاقیت و نوآوری برای حل مشکلات جامعه می‏شود و همین امر مردم را بتدریج از گرد جریان پیروز ولی مغرور و ناتوان و پرمدعا پراکنده می‏کند. پیامدهای انسداد ساختاری در جریانات پیروز آنقدر جدی است که معمولا این جریانات حتی پس از شکست‏های سنگین نیز قادر به کنار گذاشتن بت‏هایی که برای خود ساخته‏اند نیستند. نگاه کنید به کارگزاران سازندگی که تا 10 سال پس از از دست دادن دولت به فکر بازگرداندن پیرمرد سازندگی (هاشمی) به صحنه بود، یا جریان اصلاحات که مدام کروبی را برای هر پست جدیدی کاندید می‏کند. رمز پیروزی اصولگرایان از انتخابات شورای شهر دوم تا ریاست جمهوری نهم جوانگرایی شدید و میدان دادن به تفکرات کاملا بدیع و تازه (اگر نه لزوما پخته و درست) بود. بنابراین اگر چه حداد عادل نوع جدیدی از سیاستمداری مبتنی بر قانون را در مقام ریاست مجلس هفتم ابداع کرد که الگویی تازه و ذخیره آینده کشور محسوب می‏شود اما ادامه ریاست وی برای 4 سال دیگر می‏تواند بر محبوبیت اصولگرایان بشدت تاثیر منفی بگذارد، ماجرایی که برای ناطق نوری پیش آمد را همه بخاطر داریم،‏ مردم دیگر از دیدن چهره ایشان که 4 سال رییس مجلس بود و حالا قرار بود 8 سال رییس جمهور شود حال‏شان بد می‏شد. بنابراین بنظر می‏رسد باید مکان خوبی در شان حداد پیدا کرد و این منصب را به نیروی جوانتری سپرد که از قضا دارای این توانایی است که تنوع درونی جریان اصولگرا را با نقدهای قوی بر دولت افزایش دهد و آینده آنرا تضمین کند.

امروز می‏خواستم طبق روال درباره مسایل سیاسی بنویسم اما یادداشت واژگون درباره معلم داغ دلم را تازه کرد. من از آنجا که سنی ازم گذشته است تا بحال جاهای مختلفی تدریس کرده‏ام از تدریس خصوصی بگیر تا دبیرستان و دانشگاه‏های این‏ طرف و آن طرف. با این حال از ترم گذشته که مسئول حل تمرین گروهی از بچه‏های دانشگاه خودمان شدم تازه درهای دنیای جدیدی برایم باز شد. آنقدر حل تمرین ترم قبل و درسی که این ترم تدریس می‏کنم از من انرژی گرفته‏اند که سابقه نداشته است.

...... بنابراین چیزی که می‏فهمم این است که معلم چه از قبل آدم خوبی باشد و چه مثل من انسان متوسطی باشد، زمانی که در جایگاه معلمی قرار گرفت چیزهای تازه‏ای درونش متولد می‏شود و مسئولیت‏های تازه‏ای احساس می‏کند. برای من در این چند سالی که تحصیل می‏کنم بالاترین اتفاق مثبتی که افتاده است این بوده که بتوانم برای بچه‏ها چیزی تدریس کنم که برایشان مفید باشد و آنها را خوشحال کند. بعنوان یک معلم از نظر احساسی با تک‏تک بچه‏های کلاسم درگیری ذهنی و عاطفی پیدا کرده‏ام، در میان کلاس دایم سیگنال‏های سریعی به چشم و گوش و احساسم می‏رسد که می‏گوید فلانی ناراحت است، فلانی خوشحال است، فلانی مشکل دارد و دیگری شاید از درس راضی نیست. برای بچه‏ها که روبروی من می‏نشینند حجم سیگنالهای دریافتی من بی‏گمان قابل تصور نیست، آنها آسوده آنچه هستند را دست‏کم به استادانشان (اگر نه به همدیگر) نشان می‏دهند بدون اینکه احساس ناامنی داشته باشند. معلمی همزمان یکی از مشکلترین و یکی از شیرین‏ترین تجربیات زندگی است. من هرگز تا پیش ازین از حجم بالای تسلطی که استاد باید به درس داشته باشد تا بتواند امثال ما را راضی کند خبر نداشتم و اینکه چه مایه تلاشی برای کسب این تسلط لازم است. همچنین تا پیش ازین هیچ وقت فعالیتی لذت بخش‏تر از معلمی موفقیت‏آمیز که رضایت خاطری بیش از هدایت و حمایت از جمع بزرگی از جوانان داشته باشد نیافته‏ام. البته معلم می‏تواند به سوال‏ها پاسخ ندهد،‏رفتارهای غلط را با تنبیه جریمه کند. اما چه این کار را بکند و چه نکند همواره بار سنگینی برای اداره کلاس در جهت آموزش بدوش دارد که با مسئولیت‏های دیگر قابل مقایسه نیست.

فیلم «پابرهنه در بهشت» را باید تلاشی جهت بازسازی نوعی معنویت جدید برای جامعه ایران دانست، از نوع همان کاری که شهید آوینی انجام داد. آوینی برای اینکار از مصالح حکمت معنوی مستتر در فلسفه ضد مدرن استفاده کرد و آنرا بخوبی با ارزش‏های اسلامی درآمیخت و تفسیری تازه بدست داد. اما این فیلم خالی از یک رویکرد فلسفی جدید است و بنابراین تنها توانسته است در لایه ظاهری به آوینی و معنویت او تشبه بجوید. شخصیت اصلی فیلم یک روحانی است که لباس طلبگی به تن ندارد (مثل آوینی)، چهره‏اش خیلی شبیه اوست، لحن صحبت کردنش آدم را یاد روایت فتح می‏اندازد، نوار ضبط کردنش از خاطرات خودش نیز هم. در این فیلم انسان کامل بشکلی سطحی بصورت آدمی باحال که همه کارهای خوب مدنظر جامعه را انجام می‏دهد تصویر شده است، او روحانی‏ای است که لباس متفاوت نمی‏پوشد،‏ با رفقا گل کوچیک بازی می‏کند، کمکشان می‏کند دوباره همسرشان را ببینند، بین دختر و پسر مستقل از خانواده‏ها عقد جاری می‏کند، بجای اینکه دائم به گناهان دیگران گیر بدهد به فکر گناهان خودش است و خلاصه ازین دست صفات خوب. اما مشکل اینجاست که کارگردان قادر نیست این تظاهرات مثبت را به یک منشاء درونی عمیق بنحوی باورپذیر مرتبط کند تا جایی که بنظر تماشاگر می‏رسد که شخصیت اصلی دچار نوعی تظاهر است. عمیق و متفکرانه حرف زدن و متوسل شدن به فیلمبرداری سرشانه مستندگونه هم غیر ازینکه تنها کپی‏برداری از روایت فتح را افزایش دهد کمکی به مساله معنایی فیلم نمی‏کند. بنابراین باید گفت کوشش کارگردان در جهت آفرینش یک اثر معنوی فرجامی جز شکست نداشته است و البته نکته عجیبی نیست. جامعه ما از نگرش معنوی چنان فاصله‏ای گرفته است که دیگر هر چقدر هم که تلاش کنیم قادر نیستیم اثری معنوی خلق کنیم. الان زمانه زمانه پیشرفت و علم و اقتصاد و این چیزهاست. و اصولا معنویت در جامعه‏ای که درگیر بلاست مجال بروز میابد نه در میان امثال مایی که گرفتار لذت‏ها هستیم و دیگر چیزی از سختیهای زندگی درما نمانده است. معنویت در آن سرزمینی شکوفا می‏شود که هر روز صدها جوانش برای نجات دیگران آگاهانه جان خود را فدا می‏کردند در راه خدا .... آن زمانه مدت‏هاست که دیگر گذشته، دیگر نه از حاتمی‏کیا آتشی برمی‏خیزد نه از نسخه‏های جدیدترش.

اعتقاد واقعی من این است که مبارزه با فساد موجب پالایش مسیرهای اقتصادی و روان شدن تولید و اقتصاد کشور می‏شود. با این حال این مبارزه منافی اقدامات اقتصادی صرف جهت کنترل متغیرهای اقتصادی نیست. با وجود اوج گرفتن انتقادها از عملکرد اقتصادی دولت بنظر می‏رسد رییس‏جمهور از موضوع مبارزه با فساد جهت کاهش فشارهای وارد شده بر دولت در سخنرانی قم استفاده کرده است و همچنان بر سیاست‏های قبلی خود در این زمینه پافشاری دارد. فراتر از آن ظاهرا رییس‏جمهور مبارزه با فساد را اصلی‏ترین ماموریت خود می‏داند بنحوی که در اوج فشار اقتصادی به مردم دم از مبارزه با فساد می‏زند. اما اگر بخواهیم نوعی تئوری اقتصادی برای دولت قایل شویم باید آنرا در سخنان دیروز داوودی در مراسم تودیع وزیر اقتصاد جستجو کرد. دولت در درجه اول بدنبال سازندگی تا آخرین قطره پولی که در دست دارد است. اگر پولی بدستش برسد بسرعت آنرا تبدیل به پروژه‏های عمرانی می‏کند. ترجمه این امر حداکثرسازی رشد اقتصادی و همچنین تمرکز بر کاهش نرخ بیکاری با پذیرفتن تورم شتابناک می‏باشد. جالب است که دولتی که از یک خواستگاه تئوریک ضدمدرن برخاسته است و طبیعتا باید منتقد رشد افسارگسیخته اقتصادی باشد به بهانه به حداقل رساندن نرخ بیکاری دقیقا همان سیاست‏هایی را اجرا کند که دولت تکنوکرات سازندگی در دوره افزایش قیمت نفت در جنگ خلیج فارس سال 1370 اجرا کرد. اگرچه سیاست دولت سازندگی نیز پس از چهار سال خود را در تورم بزرگ نشان داد و به یک شکست تاریخی منجر شد اما دولت اصولگرا نیز با حداکثر سرعت بسمت همین سرنوشت پیش می‏رود و شاید بی‏راه نباشد تورم بزرگ را برای یکی دو سال آینده پیش‏بینی کنیم. در این میان تنها دولت اصلاحات بود که بدلیل توفیق اجباری قیمت 8 دلاری نفت مجال آزمون اراده در این زمینه را نیافت و نرخ تورم را پایین نگه داشت. تئوری عدالت دولت اصولگرا محتاج بازسازی است. مبارزه با دانه درشت‏ها خوب است اما مهمترین راهکار توسعه عدالت در درجه اول مهار تورم است، موضوعی که پیش ازین به تفصیل از زبان دکتر فریبرز رییس دانا بحث کردیم.