اخیرا سخنرانی‏هایی با موضوعات فنی در دانشکده‏مان برگزار می‏شود که در آنها اساتید هر بخش درباره موضوعات تخصصی‏شان صحبت می‏کنند. دو تا از این سخنرانی‏ها برایم خیلی جالب بودند. یکی مربوط بود به استاد درس شبکه که شرکتی هم تاسیس کرده بود و کار مهمی در زمینه انتقال اطلاعات از طریق فیبر نوری انجام داده‏اند و دیگری هم استاد درس الکترونیک 3مان که شرکتی تاسیس کرده و اخیرا طراحی یک آی‏سی GPS را انجام داده‏اند. چیزی که هر دو مورد تاکید قرار می‏دادند این بود که در ایران سرمایه‏گذاری در زمینه کالاهای تولید انبود و مصرفی به صرفه نیست و شرکت‏های ایرانی با وجود استعدادهای زیادی که دارند بیشتر در زمینه پروژه‏های با مقیاس کم کار می‏کنند. علت اصلی هم نبود فناوری میکروالکترونیک ساخت آی‏سی در کشور است. از طرفی استاد خودم که زمانی دعوت شده بود مدیریت شرکت دولتی عماد متولی ایجاد فناوری میکروالکترونیک در کشور را در اختیار بگیرد و رد کرده بود توجیهش این بود که ایجاد این فناوری پرهزینه در ایران به صرفه نیست. به گمان من همه این اساتید درست می‏گویند. ایجاد فناوری استراتژیک میکروالکترونیک در ایران به صرفه نیست چون مشتری اندکی برای ساخت آی‏سی در ایران هست و مشتری کم است چون صنعت طراحی آی‏سی پا نگرفته است درست به این دلیل که فناوری‏اش نیست. یکی باید این حلقه را بشکند و تنها کسی که چنین توانی دارد دولت است. دولت می‏تواند با ایجاد تقاضای تضمین شده و تامین سرمایه به ایجاد فناوری کمک کند تا صاحبان دانش طراحی که در ایران فراوانند از دانش‏شان استفاده کنند تا به روزی برسیم که نگویند ما تنها 300 میلیون دلار واردات تلویزیون LCD داریم.

با سلام و صلوات گفتمان اصولگرایی بالاخره دو سال اول به قدرت رسیدن خودش را پشت سر گذاشت. اما چرا این موضوع مهم باید باشد؟ مساله اینجاست که هر گفتمانی اگر یک گفتمان موفق باشد و قابلیت همه‏گیری داشته باشد، چند مرحله را طی می‏کند. از ابتدای پیدایش بین 1 تا 3 سال خارج از گود و مترصد کسب قدرت، در صورت موفقیت شروع توفنده در دو سال اول قدرت و سپس یک دوره طولانی رکود. گفتمان‏های خارج از قدرت مظهر و نماینده رانده شدگان و بی‏قدرتان هستند، وقتی به قدرت وارد می‏شوند آرمان‏های بزرگ دارند و موجی از ایمان دسته‏جمعی را برمی‏انگیزند، همه چیز را مثل سیل از بنیان می‏کنند و همه راه‏ها را باز می‏کنند. سپس باید چیزی بجایش بسازند و سازندگی کار دشوار و طولانی است. آن وقت است که می‏فهمند قبلی‏ها آنقدر هم بیراه نبودند شاید کمی اشتباه می‏کردند. آدم وقتی در موضع قدرت می‏نشیند باید اوضاع را اداره کند، باید به هزاران سوال پاسخ بدهد، باید کار کند و تنها دیکته نانوشته است که غلط ندارد. بتدریج سختی‏ها در انسان قناعت به دستاوردهای کوچکتر را می‏پروراند و دیگر خبری از درشت‏گویی‏های قبلی نیست، این اتفاق معمولا دو سال طول می‏کشد.

جنبش دوم خرداد سیل بنیان‏کنی بود که جامعه ایرانی را درنوردید. جوانان ایرانی که یکباره به سن رای دادن رسیده بودند طلبکاران درجه اول همه چیز و همه کس مخصوصا قدرتمندان بودند. ضربات پیاپی رای دهندگان به نظام سیاسی تا جایی پیش رفت که به تقابل علنی نظامی در آشوب 18 تیر 78 انجامید. جوانان می‏خواستند انتقام بگیرند برایشان مهم نبود چه چیزی درست است و چه چیزی غلط. وقتی آشوبگران با مشت محکم طرفداران انقلاب مواجه شدند ضربه وارده بقدری شدید بود که توانست آنها را به هوش آورد. دولت اصلاحات دو سال اول را با غرش‏های شدید پیش برد ولی وقتی فهمید که غیر از عکس زنان روی صفحه اول روزنامه‏های رنگی و کنسرت و رقص و آواز چیزهای مهمتری هم در این دنیا هست کم‏کم سروصداها خوابید و یک دولت بروکرات در تلاش زنده ماندن به حرکت محافظه‏کارانه خود ادامه داد.

جنبش سوم تیر زمانی رخ داد که جوانان دیروز پخته‏تر شده بودند ولی هنوز از مدیریت جامعه دور بودند. شروع توفانی بود، از همه چیز و همه کس انتقاد می‏شد، به سفارت خانه‏ها (بحق) حمله می‏شد، احمدی‏نژاد کاپشن‏اش را می‏کشتی از تن درنمی‏آورد انگار باید فریاد می‏زد ساده‏زیستی را. گذشت تا امروز، دغدغه اصلی این است که بودجه چه باشد، تورم یکی بالا یا پایین باشد، خوب اگر دقت کنی دیگر از آرمان‏ها خبری نیست. جبهه اصولگرایی از درون خالی می‏شود و اگر فشار آمریکا همینطور کاهش بیابد «معنای زندگی» ما آرام‏آرام باید تغییر کند. البته این معامله دوطرفه است، سوم تیر کم‏کم بار خود را بر زمین می‏گذارد اما وقتی که بخشی از نظام ارزشی جامعه را تغییر داده است. اکنون دوره‏ای دیگر از ثبات در پیش است تا به تحول آرامتری در چند سال آینده بینجامد.

رسانه اگرچه مفهومی بسیار قدیمی است که از اختراع زبان و خط آغاز شد اما در چند قرن اخیر تحولات پیاپی و زیادی را تجربه کرده است. در تمام این مراحل رسانه نه تنها اهمیت بنیادی خود را در سپهر سیاسی حفظ کرده است بلکه هرگونه تحول فنی در ابزار رسانه‏ای به گسترش نفوذ آن افزوده است. در روزگار گذشته اجتماعات مردمی از مهمترین رسانه‏ها بود که در غیاب کتابت سریع و ماشینی (چاپ) نقش اصلی را در بسیج سیاسی مردم ایفا می‏کرد. در چنین شرایطی مساجد و کلیساها از آنجا که نقاط طبیعی اجتماع منظم و مداوم مردم محسوب می‏شدند برتری بی‏چون و ‏چرایی در هدایت افکار عمومی از طریق وعظ، خطابه یا دعا دارا بودند و بدینسان مسجد مرکز تحولات اجتماعی در لایه‏های پایین جامعه محسوب می‏شد. با عبور جهان از مرز سال 1500 زمانی که اروپایی‏ها اختراعات چینی‏ها در زمینه شابلون‏زنی را بکار گرفتند و بهبود بخشیدند لاجرم عصر تازه‏ای آغاز شد. عصری که آنرا امروز عصر مدرن می‏نامیم. اولین محصول چاپخانه‏های اروپا انجیل بود و این تحول بدان معنا بود که خرید یک انجیل کامل برای بسیاری از افراد امکان‏پذر شد چرا که با افزایش عرضه قیمت آن کاهش می‏یافت. این واقعیت فنی ساده بنیاد تفکر پروتستان قرار گرفت و شعار مذهبی اکنون به این شکل تغییر کرد که هر کسی حق دارد خودش انجیل را بخواند و تفسیر کند. پس از چاپ انجیل کم‏کم تقاضا برای چاپ و تالیف آثار دیگر نیز پدید آمد. ازین‏رو انحصار روایتگری از دستان کلیسا و انجیل خارج شد و روایت‏های غیرمذهبی (سکولار) جایگزین روایات مذهبی کتاب مقدس شد. فرهنگ بطور روزافزونی از مذهب فاصله گرفت. در واقع چه بسا چندان نادرست نباشد اگر کل تحولات فرهنگی که با نام شروع دوره مدرن می‏شناسیم را به تحولات فنی در فناوری رسانه نسبت دهیم. حتی اگر گامی به عقب نیز بازگردیم می‏توانیم تفاوت‏های شدیدی میان ادیان الهی در دوران اولیه (که هنوز خط رایج نبود) و ادیان متاخر که مبتنی بر کتاب ارائه شدند تشخیص دهیم.

اگر تحولات رسانه را منشا تحولات تاریخی بدانیم ناچار باید قرن بیستم را سرآغاز انقلاب دیگری در عرصه فرهنگ دانست. اگرچه در قرن‏های قبل بتدریج پست و روزنامه پا می‏گرفت اما در قرن بیستم سیلی از رسانه‏های جدید از رادیو تا تلویزیون و اینترنت پا به عرصه گذاشتند و این تنوع هر روز گسترده‏تر نیز می‏شود. اگر چه دیگر در جوامع امروز تضعیف رسانه مذهب مطرح نیست (چرا که رسانه مسجد عملا مدت‏ها قبل قدرت انحصاری خود را از دست داده است) اما هنوز بر سر هر موضوع سیاسی-اجتماعی از جمله مذهب مهمترین موضوع کنترل رسانه‏هاست. قدرت مسلط بین‏المللی یعنی غرب، هر جا که بخواهد منافع خود را به پیش ببرد به این ابزار متوسل می‏شود. حتی طبقات وابسته به غرب نیز هر گاه در کشوری دست به مبارزه سیاسی می‏زنند مهمترین ابزارشان رسانه است چرا که آنها بدلیل نزدیکی فکری-فرهنگی-فنی به غرب تسلط بیشتری به این ابزار سرنوشت‏ساز دارند. غرب‏ در روسیه توانست ظرف مدتی کوتاه بوریس یلتسین نامزد غربگرای افراطی را از ذیل نظرسنجی‏ها با حمایت یکپارچه رسانه‏ای به صدر برساند و مانع از پیروزی زیوگانف کمونیست در انتخابات «دمکراتیک» بشود. اما نامزدهای ضدغربی چگونه به قدرت می‏رسند؟ آنها مثل احمدی‏نژاد اغلب حتی افتخارشان این است که بدون حمایت رسانه‏ای پیروز شده‏اند. جناح ضد مدرن در سراسر دنیا بطور سیستماتیکی در عرصه رسانه ضعیف عمل می‏کند و این مثل این است که ادیان الهی در روزگار مشاعره‏های زیبای شاعران عرب بخواهد به نثر سخن بگوید و به این سادگی افتخار هم بکند. اصولگرایان در ایران تنها یک روزنامه جدی منتشر می‏کنند و اصراری هم بر رقابت با روزنامه‏های غرب‏گرا ندارند. البته در جاهایی که قدرت حاکمیت در دست اصولگرایان نیست (مثل لبنان) آنها به تجربه آموخته‏اند که حرکت رسانه‏ای از سایر وجوه مساله مهمتر اگر نباشد کم‏اهمیت‏تر نیست و بنابراین مثل حزب‏الله استفاده از آن را بخوبی آموخته‏اند. اما در کشورهایی مثل ایران که قدرت حاکمیت در دست اصولگرایان است کمتر احساس نیاز شده است که در این عرصه با رسانه های غرب رقابت بشود و این مهمترین پاشنه آشیل جریان اصولگرا در کشورهایی مثل ایران است.

البته ما مردم ایران پس از گذشت چهار سال از مناقشه پرحجم هسته‏ای دیگر به زیستن در بحران و مناقشه عادت کرده‏ایم. و این را هم می‏توانیم بفهمیم که هر چقدر قدرتمندتر می‏شویم بحران‏های‏مان هم قویتر می‏شوند چرا که دشمنان بیش از پیش از ما بیمناک می‏شوند. بنابراین انتظار اینکه مثل جنگ تحمیلی یک روزی پرچم صلح بطور کامل بلند شود و همه آرام بگیرند انتظار بیهوده‏ای است، شاید بهتر باشد بگوییم پرونده هسته‏ای هرگز بسته نخواهد شد. اما چند روز پیش شاهد یک گام مهم به جلو برای ایران بودیم. ارسال سوخت هسته‏ای به ایران در حقیقت اتمام پروژه تهدید نظامی خواهد بود. چرا که فرض گزینه نظامی توانایی آمریکا برای درهم کوبیدن ایران پیش از دستیابی به سلاح هسته‏ای بود در حالی که اکنون در تئوری ایران با استفاده از سوخت هسته‏ای که دریافت کرده است قادر به تولید سلاح هسته‏ای هست اگرچه چنین کاری را انجام نخواهد داد. این انتقال پایانی بر تبلیغات در زمینه بمباران نیروگاه بوشهر توسط اسراییل نیز خواهد بود چرا که اکنون بمباران این نیروگاه با وجود سوخت رادیواکتیو در درون آن مساوی با فاجعه زیست‏محیطی بین‏المللی با صدها هزار کشته خواهد بود.

از سوی دیگر، اگرچه روز 26 آذر بعنوان روز ورود سوخت هسته‏ای به ایران معرفی شد اما گمان می‏کنم ارسال چنین محموله حساسی زمانبرتر از آن است که ظرف یک روز صورت گرفته باشد. محموله‏های هسته‏ای هرگز با هواپیما حمل نمی‏شوند و معمولا از قطار یا حرکت جاده‏ای با سرعت فوق‏العاده آهسته برای انتقال آنها استفاده می‏شود. بنابراین می‏توانیم نتیجه بگیریم که ارسال سوخت هسته‏ای درست پس از بازرسی آژانس از سوخت در روسیه در یک ماه گذشته آغاز شده است. در پرتو چنین فرضی بهتر می‏توانیم به علت انتشار گزارش سازمان اطلاعات ملی آمریکا درست یک هفته پس از مهر و موم سوخت اتمی در روسیه توسط آژانس پی ببریم. در حقیقت آمریکا زمانی که مطلع شد سوخت به ایران وارد شده است مجبور شد دست پیش را بگیرد که پس نیفتد و چه بسا اعلام آغاز ورود سوخت به ایران با توافق روسیه و آمریکا تا جایی به تاخیر افتاده باشد که آمریکا زمینه‏سازی داخلی و بین‏المللی برای همراه نشان دادن خود را به اتمام رسانده باشد. تا پیش از اطلاع یافتن از ارسال سوخت به ایران، برای اکثر ما چرخش شدید و شتابزده آمریکا غیرقابل درک بود تا جایی که بسیاری از تحلیلگران آنرا نوعی دام فرض کردند اما اکنون مساله روشن شده است. از سوی دیگر روسیه نیز برای آمادگی جهت اعلام تحویل سوخت هسته‏ای به دشمن شماره یک غرب دور تازه‏ای از عملیات روانی را آغاز کرد. روسیه در اظهاراتی پیاپی ابتدا احتمال تعلیق عضویت در پیمان نیروهای هسته‏ای میانبرد را مطرح نمود (بعنوان تهدیدی برای اروپا) و حتی تا جایی پیش رفت که آمریکا را به حمله استراتژیک در صورت ادامه روند نصب سپر دفاع موشکی تهدید کرد. اگر چه این‏ها مواضع واقعی روسیه است اما هماهنگی آن با «مسلح ساختن» ایران به سوخت هسته‏ای نیز قابل توجه است. حتی نیم نگاهی به عقب می‏تواند نشان دهد که چرخش شدید شورای همکاری خلیج فارس بسوی ایران نیز با اطلاع از ورود سوخت به ایران و «بسته شدن» پرونده هسته‏ای صورت گرفته است.

شغل چیزی است که بیشتر ما تمام جوانی‏مان را صرف رسیدن به آن می‏کنیم. سرمایه‏های مهمی مثل وقت آزاد در جوانی و انرژی تازه‏ای که داریم را صرف مقدماتی همچون تحصیل، آموزش تعاملات اجتماعی و یادگیری مهارت‏های عملی می‏کنیم تا از سرجمع این مهارت‏ها بتوانیم در آینده شغلی بدست آوریم. هدف تمام این تلاش‏ها این است که شخص بتواند جایی در جامعه برای خود باز کند. به کاری مشغول شود یا خدمات و کالایی ارائه کند که اولا مورد احتیاج دیگران باشد و حاضر باشند برای آن پول پرداخت کنند و ثانیا انجام آن کار دست‏کم بطور کامل از عهده دیگران ساخته نباشد. در چنین صورتی فرد را می‏توان برای جامعه مفید و ضروری دانست. با این وجود شغل گاهی معنای دیگری به خود می‏گیرد و بیشتر مترادف با مقام می‏شود. در این حالت فرد جایگاهی را اشغال می‏کند و مدعی می‏شود (یا افرادی مدعی می‏شوند) که تنها اوست که شایستگی احراز آن مقام را دارد. بنابراین شخص فوق در امنیت کامل و بدور از هر گونه رقابت می‏تواند در جایگاه بالایی که دارد به ارائه خدماتی بپردازد که از ارزش نازلی برخوردارند و هیچ نیازی هم برای بهبود کیفیت کار خود احساس نخواهد کرد. نمونه چنین جایگاه‏هایی را در مشاغل دولتی و دیوانسالاری می‏توان دید. «کارمند» چه دون‏پایه و چه بلندپایه در موقع استخدام با یک نظام ارزشیابی دشوار روبرو نیست و پس از استخدام نیز پشت حصار بلند قوانین کار و سیاست کلی دولت که مجبور به مدارا با میلیون‏ها کارمند خویش است هرگز مواجه با دشواری نخواهد بود. اگر چه ممکن است عملکرد خوب یا بد اندکی در بالا و پایین رفتن مرتبه شغلی وی موثر باشد اما ایضا چنین کارمندی مشاهده می‏کند که روابط بسیار مهمتر از ضوابط در ارتقاها موثرند. بنابراین کارمند معمولا انگیزه خیلی زیادی برای بهبود امور خود ندارد دست‏کم انگیزه‏اش از نوع مرگ و زندگی نیست. بر خلاف وی، فعال بخش خصوصی در یک محیط کاملا سیال و بی‏اطمینان دائما با خطر حذف از عرصه تجارت روبروست بنابراین شدت تلاش وی قابل مقایسه با کسی نیست که از یک شغل مطمئن برخوردار است. جای تعجب نیست اگر بسیاری از پیشرفت‏ها ابتدا در بخش خصوصی صورت می‏گیرد و پس از سال‏ها به بخش دولتی هم می‏رسد. جای تعجب باز هم نیست اگر فعال بخش خصوصی پس از سال‏ها تلاش هنگامی که آموخت در این شرایط دشوار چگونه روی پای خود بایستد از اعتماد بنفسی فراتر از کارمند حتی از نوع بلندپایه‏اش برخوردار است، با اینکه زندان‏ها پر از ورشکستگان بخش خصوصی است اما باز هم جای تعجب نیست که افرادی که موفق می‏شوند پاداش مادی بیشتری نیز در قیاس با همتایان کارمند خود بدست می‏آورند که کمتر به خود جرات داده‏اند خطر کنند و همواره در مسیرهای آرامی حرکت کرده‏اند که دیگران برایشان مدت‏ها قبل باز کرده‏اند.